Skradzione przez Niemców dzieła sztuki wróciły do Gołuchowa!

Przekazanie obrazów odbyło się w piątek, 17 marca 2023 roku. W uroczystości wzięli udział przedstawiciele władz państwowych z wicepremierem i ministrem kultury i dziedzictwa narodowego Piotrem Glińskim na czele. Do Grodu Żubra przybyła również liczna delegacja z Hiszpanii. Cztery lata temu bowiem dzieła zostały zidentyfikowane przez pracownika MKiDN w zbiorach Museo Provincial de Pontevedra.

- Jesteśmy niezmiernie szczęśliwi, że możemy być świadkami zakończenia jednego z ważniejszych procesów restytucyjnych. Obrazy zostaną powieszone dokładnie w miejscu, z którego zostały zabrane w 1939 roku – podkreślał wicepremier Piotr Gliński.- Wreszcie jesteście w domu. To mogę powiedzieć do tych dwóch dzieł, które nigdy nie powinny opuścić tego miejsca - mówił ambasador Hiszpanii Ramiro Fernández Bachiller.

Dokładna data wywozu dyptyku z Polski nie jest potwierdzona źródłowo. Wiadomo jednak, że obrazy te znajdowały się na liście administracji niemieckiej prowadzącej systematyczną grabież dzieł sztuki na terenie okupowanej Polski.

- Po wojnie obrazy „Mater Dolorosa” oraz „Ecce Homo” zostały uznane za zaginione i wpisane do bazy strat wojennych prowadzonej przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W 2019 r. dzieła zostały zidentyfikowane przez pracownika MKiDN w zbiorach Museo Provincial de Pontevedra w Hiszpanii. W czerwcu 2021 r., po przygotowaniu pełnej dokumentacji, wicepremier, minister kultury i dziedzictwa narodowego prof. Piotr Gliński przekazał stronie hiszpańskiej oficjalny wniosek restytucyjny - informuje ministerstwo kultury.

Obrazy, namalowane w okresie od ok. II poł. XV w. do I ćw. XVI w. w technice oleju i tempery na desce, oprawione w charakterystyczne, prawdopodobnie późniejsze, XVI-wieczne drewniane ramy, przedstawiają popiersia Matki Boskiej Boleściwej oraz Chrystusa w koronie cierniowej. Na ramach dzieł znajdują się inskrypcje będące niedokładną wersją piątej i szóstej zwrotki hymnu „Stabat Mater Dolorosa”.

Izabela z Czartoryskich Działyńska oraz jej maż Jan stworzyli na zamku w Gołuchowie jedną z największych w Europie II połowy XIX wieku kolekcję dzieł sztuki. W ten sposób właścicielka została kontynuatorką dzieła swej babki, księżnej Izabeli z Flemingów Czartoryskiej, twórczyni utworzonego już na początku XIX wieku, muzeum w Puławach.

Na sześć lat przed śmiercią Izabela utworzyła Ordynację Książąt Czartoryskich w Gołuchowie. W jej statucie gwarantowała ogólną dostępność swoich zbiorów oraz ich niepodzielność.

- Na zamku w Gołuchowie w powiecie pleszewskim umieściłam zbiór dzieł sztuki różnego rodzaju, które zbierałam w długim lat szeregu. Życzeniem jest moim, aby te dzieła sztuki się nie rozproszyły i aby zbiór ten zachował się pełny i cały po wsze czasy - tak dobitnie zapisała w statucie utworzonej przez siebie, rodzinnej ordynacji Izabela z Czartoryskich Działyńska.

W dokumencie dodała jeszcze: Spodziewam się, że zbiór powyższy ogółowi pożytek przyniesie, wywołując i podnosząc upodobanie do sztuki i zmysł piękna; oglądanie tych zbiorów ma być dostępne dla każdego.

Wola fundatorki szanowana była aż do 1939 roku, czyli do wybuchu wojny. Wówczas najwspanialsza wielkopolska kolekcja dzieł sztuki została zrabowana i uszczuplona. Wiele eksponatów zniszczono, wiele zaginęło. W miarę upływu czasu powracają do Gołuchowa zabytki pochodzące z przedwojennej kolekcji. Ten proces - czego najlepszym przykładem jest dyptyk Dierica Boutsa - cały czas trwa.

Obecnie w zamku obejrzeć można część dawnego zbioru waz antycznych, obrazy malarzy polskich i obcych, oraz niektóre meble z dawnego wyposażenia obiektu. Pomimo wielkich strat, w zamku zachowały się wspaniałe wnętrza w stylu historyzującym, charakterystycznym dla XIX wieku.

Stojące na niewielkim wzniesieniu mauzoleum jest miejscem wiecznego spoczynku Izabelli z Czartoryskich Działyńskiej. Urodzona w Warszawie, w 1830 roku, w wieku dwudziestu sześciu lat wyszła za mąż za hrabiego Jana Działyńskiego i wraz z nim zamieszkała w Gołuchowie. Ówczesny wizerunek tego zakątka znacznie odbiegał od dzisiejszego. Kilkudziesięcioletni trud, a przede wszystkim serce włożone w rozbudowę gołuchowskiej rezydencji skłoniły Izabelę do nazwania tego miejsca rajem na ziemi i wyrażenia życzenia bycia pochowaną właśnie w Gołuchowie. Na miejsce swojego wiecznego spoczynku wybrała kaplicę pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela, wzniesioną w końcu XVII wieku z inicjatywy Teresy Słuszczyny.

Dzisiaj wewnątrz mauzoleum poza nagrobną marmurową płytą, można zobaczyć dwa popiersia: Izabeli z Czartoryskich Działyńskiej oraz Marii Izabeli Margeryty ks. de Bourbon – córki ostatniego ordynata gołuchowskiego, ks. Adama Ludwika Czartoryskiego (kopie oryginałów dłuta Antoniego Madeyskiego). W części centralnej, nad grobowcem, umieszczony został witraż przedstawiający herby: rodziny Czartoryskich – Pogoń Litewską, oraz Działyńskich – Ogończyk.

Piękny, gołuchowski zamek przypominający kształtem zamki znad Loary, związany był przez wieki ze znakomitymi polskimi rodami: Leszczyńskich, Działyńskich i Czartoryskich. Jego historia liczy już ponad 400 lat. We wnętrzu znajduje się wyjątkowa kolekcja waz greckich, rzeźby, malarstwa i tkanin przywożonych do Gołuchowa przez Izabelę z Czartoryskich Działyńską. Jej zamierzeniem było utworzenie w odbudowanym zamku nie tylko rezydencji, ale i muzeum. Izabela zmarła w 1899 roku we Francji, ale została pochowana w Gołuchowie, w przebudowanej w tym celu kaplicy, znajdującej się na terenie parku.

Zamek w 1951 roku został przejęty przez Muzeum Narodowe w Poznaniu, którego zasługą są dwukrotnie przeprowadzane kompleksowe prace konserwatorskie, mające na celu usunięcie zniszczeń powstałych w latach 1939-1951. Nowy gospodarz wyposażył sale zamkowe we własne zbiory, m.in. wspaniałe gobeliny, renesansowe malarstwo europejskie, rzadkie okazy mebli, kolekcję rzemiosła artystycznego.

Zamek otoczony jest malowniczym parkiem urządzonym w stylu angielskim, mającym status największego w Polsce arboretum. Bezpośrednimi inicjatorami jego powstania byli ówcześni właściciele Gołuchowa - wspomniana wcześniej Izabela z Czartoryskich Działyńska i jej mąż Jan Działyński. W celu realizacji swojej koncepcji, utworzenia parku wzorowanego na najlepszych założeniach ogrodowych Europy, zatrudnili utalentowanego ogrodnika Adama Kubaszewskiego. Park, który zajmuje powierzchnię 158,05 hektara, tworzony był w kilku etapach, a końcowy efekt był już widoczny pod koniec XIX wieku.

źródła: Muzeum Narodowe w Poznaniu, Urząd Gminy w Gołuchowie