Święta góra w Tłokini Kościelnej. Pod Kaliszem powstanie nowoczesny rezerwat archeologiczny. ZDJĘCIA

Tłoknia Kościelna zainteresowała archeologów w 2020 r., kiedy to w kooperacji ze Stowarzyszeniem Poszukiwaczy Artefaktów Historycznych z Kalisza, kierowanym przez Karola Karpisiewicza, zidentyfikowano nieznane dotychczas cmentarzysko kurhanowe w dolinie rzeki Swędrni. Stanowisko niezwłocznie otoczono ochroną, w której aktywny udział brali członkowie stowarzyszenia. Ślady po nielegalnych wkopach rabunkowych niechybnie wskazywały na zainteresowanie złodziei naszym wspólnym dziedzictwem.

W kolejnych miesiącach przeprowadzono kompleksową inwentaryzację stanowiska i szereg nieinwazyjnych badań geofizycznych, które pozwoliły rozpoznać charakter nasypów. Na skrywanie cennych poznawczo nawarstwień kulturowych wskazywały wyniki z największej z mogił o średnicy ok. 30 m i wysokości 2 metrów. Realne zagrożenie zniszczeniem przez rabusiów stało u podstaw podjęcia decyzji o przeprowadzeniu archeologicznych badań wykopaliskowych, co spotkało się ze zrozumieniem Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Poznaniu, delegatura w Kaliszu.

- To ogromne przedsięwzięcie mogło się udać tylko dzięki zaangażowaniu wielu osób i instytucji, którym ochrona archeologicznego dziedzictwa kulturowego nie jest obojętna. Ekspedycja licząca blisko 30 osób przez długie i często upalne tygodnie metodycznie odsłaniała kolejne warstwy tłokińskiego kurhanu - podkreśla dr Magdalena Zdrowicka-Wawrzyniak adiunkt w Zakładzie Studiów Polonistycznych i Komunikacji Medialnej Wydziału Pedagogiczno-Artystycznego UAM w Kaliszu.

W badanym nasypie ziemnym zidentyfikowano dwie fazy. W centrum znajdował się mniejszy kurhan, kryjący pochówek szkieletowy wraz z dwoma krzemiennymi grocikami, który na tym etapie prac należy ogólnie datować na przełom neolitu i wczesnej epoki brązu (ok. 2000 p.n.e.). Następnie, w później epoce brązu, z wysokim prawdopodobieństwem u jej schyłku (1000 – 800 p.n.e), społeczność łużyckich pól popielnicowych otoczyła cały pierwotny nasyp kamiennym wieńcem o średnicy około 18 m.

Według badaczy taki układ ma zapewne związek z symboliką strefy sacrum, niekoniecznie przestrzeni grzebalnej, bowiem w obrębie nasypu nie stwierdzono pochówku łączonego z późną epoką brązu. To może oznaczać, że miejsce to pełniło w dalekiej przeszłości rolę „świętej góry”.

Dodajmy, że trzon zespołu stanowiła grupa studentów z Wydziału Archeologii UAM, odbywających praktyki wykopaliskowe. Władze wydziału z dziekanem prof. dr hab. Andrzejem Michałowskim na czele od początku patronowały badawczej aktywności w Tłokini Kościelnej. Dr Magdanlena Zdrowicka-Wawrzyniak podkreśla, że race nie zakończyłyby się sukcesem, gdyby nie ogromne zaangażowanie pro publico bono członków lokalnych stowarzyszeń: Stowarzyszenia Poszukiwaczy Artefaktów Historycznych z Kalisza, Stowarzyszenia Regionalna Grupa Historyczna Schondorf z Liskowa i Kaliskiej Grupy Eksploracyjnej.

- Zwłaszcza członkowie pierwszego z nich licznie i dzień w dzień wspierali wysiłki archeologów, przyczyniając się do postępu prac. To doskonały przykład udanej współpracy środowiska naukowego i prawdziwych pasjonatów, którzy swój czas bezinteresownie poświęcają dla dobra dziedzictwa archeologicznego ziem polskich. Przedsięwzięcie wspierali również pracownicy i przyjaciele Wydziału Pedagogiczno-Artystycznego UAM w Kaliszu - podkreśla kierownik badań dr Grzegorz Szczurek

Instytucje wspierające organizacyjnie i finansowo badanie - Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej, Nadleśnictwo Kalisz i Urząd Miasta i Gminy Opatówek podpisały wraz z Fundacją Ochrony Zabytków z Poznania, której szefuje dr Grzegorz Szczurek, porozumienie w sprawie budowy w Tłokini Kościelnej nowoczesnego rezerwatu archeologicznego, mającego wśród lokalnej społeczności promować wiedzę o tym miejscu i konieczność wspólnej ochrony zabytków archeologicznych.

Przygotowanie kompleksowego opracowania wyników badań będzie możliwe dopiero po uzyskaniu środków finansowych, pozwalających m. in. na przeprowadzenie szeregu analiz specjalistycznych, jak np. datowań radiowęglowych, analiz geochemicznych gleby, izotopu strontu i DNA.

Wspólne przedsięwzięcie Nadleśnictwa Kalisz, Miasta i Gminy Opatówek, Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej i poznańskiej Fundacji Ochrony Zabytków planowane jest do zrealizowania w ciągu najbliższych 2–3 lat. Już niebawem ruszą prace projektowe, a kolejnym krokiem będzie pozyskanie pieniędzy na ich realizację.